Trends over het voetlicht brengen

In de aanloop naar een presentatie over het gebruik van ICT in het onderwijs in september probeer ik voor me zelf de dingen op een rijtje te zetten die in die presentatie aan bod moeten komen. Nu een eerste poging voor een outline, later wat meer inhoudelijke zaken.

In veel presentaties worden de ontwikkelingen op het gebied van ICT en internet over het voetlicht gebracht. Daarbij worden vervolgens allerlei oplossingen aangereikt over de manier waarop het onderwijs ingericht moet worden om daarbij te kunnen aansluiten.
Voor bestuurders is het noodzakelijk om de ontwikkelingen goed te kunnen duiden. De besluiten van vandaag bepalen immers het gezicht van de organisatie over drie, vier, vijf jaar. Dat is een hele tour als je nagaat hoe snel die ontwikkelingen gaan en dat er een belangrijk onderscheid te maken is tussen technologische ontwikkelingen en de effecten daarvan. Je zult een beeld moeten hebben van de ontwikkelingen die er wel toe doen (RFID-chips maken het mogelijk, dat je omgeving al op jouw aanwezigheid reageert zonder dat je zelf nog actie moet ondernemen om jezelf bekend te maken: dat biedt eindeloos nieuwe mogelijkheden, ook voor het onderwijs). Daarnaast zijn er ontwikkelingen, waar je in het keuzeproces geen rekening mee hoeft houden (ik verwacht tenminste niet, dat lessen op basis van sms-taal gegeven zullen gaan worden).

Het onderwijs lijkt vrij inert te zijn tegen invloeden van buitenaf. Buiten het onderwijs zijn er tal van boeiende ontwikkelingen op gebied van communicatie, van samenwerking en communities, van productie en dienstverlening. Hele bedrijfstakken zijn van de aardbodem verdwenen of grondig van kleur verschoten door de toepassing van ICT, hele nieuwe bedrijfstakken zijn ontstaan. Op een een of andere manier gaat dat voor een groot deel aan het onderwijs voorbij, ondanks de vele, vele miljoenen die in het gebruik van ICT in het onderwijs zijn gestopt. Al die miljoenen hebben niet geleid tot veel meer dan oude wijn in nieuwe zakken en veel uitgedoofde goede bedoelingen. En ondanks een aantoonbare toename van het gebruik, het onderwijs is er in elk geval niet wezenlijk door veranderd. Daar zijn vele factoren voor te benoemen. Veel van die factoren gelden overigens niet alleen voor de toepassing van ICT in het onderwijs maar ook op onderwijsontwikkeling en flexibiliteit en andere zaken. Ik ben nu al een tijdje bezig om te proberen een beetje lijn in het verhaal te brengen. Er zijn echter zoveel verschillende ontwikkelingen, die ook nog eens van heel verschillende invalshoeken bekeken kunnen worden, dat het me een beetje begint te duizelen. Het zal nog niet zo eenvoudig zijn om dat in een paar beelden eenvoudig weer te geven.

In elk geval zal het accent niet zozeer moeten liggen op de technologische ontwikkelingen maar om de effecten daarvan op individuen en gemeenschappen. Veel tools leiden tot een manier van gebruik, die vooraf helemaal niet zo bedoeld was. Mensen denken niet zozeer: 'en nu start ik een Toscane-community', maar komen er achter dat er meer mensen zijn, die foto's van hun vakantie in Toscane op Flickr zetten, ontdekken op die manier nieuwe plekjes, geven iemand anders een tip, formuleren een antwoord op een vraag. En dat gebeurt allemaal 'vanzelf', op een heel organische manier. Misschien zit daar wel de kern van de richting van Onderwijs 2.0: Gebruik ICT om de omstandigheden te creëren en laat (een hoop van) de rest over aan het zelforganiserend vermogen van de mensen zelf.