Trends over het voetlicht brengen (2)

Ik ben al een tijdje aan het nadenken over de trends in de informatisering. Eigenlijk gaat het me nog niet eens over de trends en ontwikkelingen zelf, het gaat vooral over wat dat met mensen doet. De trigger voor mij om er op deze manier naar te kijken, kwam afgelopen zomer hoog op een berg in Zwitserland waar ik even pauzeerde tijdens een flinke tocht. Ik zat daar op een rots en genoot van het uitzicht, met mijn voeten in de edelweiss en een bijna absolute stilte om me heen.

En toen kreeg ik een SMS-je...

(de inhoud van het bericht doet er eigenlijk niet zo toe maar het was een waarschuwing van het thuisfront voor een naderend onweer later op de dag).

Ik had natuurlijk mijn mobieltje thuis kunnen laten. De reden dat ik dat toen niet deed, had alles te maken met bereikbaarheid. Als er iets zou gebeuren zou ik iemand kunnen waarschuwen. Een mobieltje gaat dus over veel meer dan alleen maar kunnen bellen zonder snoer uit de muur. Voor mij heeft een mobieltje blijkbaar (bijna onbewust) ook te maken met een gevoel van veiligheid. Ook neemt het een paar zorgen weg. Zolang het ding niet afgaat, staat mijn huis niet in brand en hebben mijn kinderen geen ongeluk gehad.
Nou gaat het niet om het mobieltje zelf, dat is alleen maar een verschijningsvorm van de informatisering net als een computer, een iPod, internet en kabel-TV dat zijn. De kern is de tijd- en plaatsonafhankelijke beschikbaarheid van informatie, veel informatie. En natuurlijk, het uitwisselen ervan (communicatie).

Informatisering doet dus iets met mensen. Daar zijn heel veel voorbeelden van te noemen. Ik noem er een paar.

Informatisering maakt van mij een expert. In tal van apparaten zijn tegenwoordig chips ingebouwd die het apparaat slimmer maken. Of het nou gaat om een fototoestel met allerlei automatische belichtingsmogelijkheden en tegenwoordig zelfs gezichtsherkenning. Ik hoef dus zelf niet meer te beschikken over de expertise van een vakfotograaf. Ook kan ik met twee vingers een symphonie spelen op een keyboard, mijn auto is in staat zichzelf achteruit in parkeren.
Tegelijkertijd maakt Informatisering ook, dat mijn persoonlijke expertise minder vanzelfsprekend is. Ik hoef het niet te proberen om tijdens een presentatie te beweren dat nog maar 10% van de basisschool leerkrachten gebruik maken van ICT in het onderwijs. Iemand uit het publiek kan dat ter plekke via een slimme gsm controleren en nog tijdens de presentatie vertellen dat de Vier-in-balans Monitor 2008 aangeeft dat het wel 90% is!

Informatisering maakt mij slimmer. De kennis van de hele wereld staat mij ter beschikking. Of het nou gaat om expliciete kennis (via bijvoorbeeld Wikipedia) of om veel meer diffuse kennis (denk aan de 'wisdom of the crowds'), kennis is veel makkelijker, sneller en actueler dan ooit te voren. Ook het ontsluiten, bewerken of analyseren van informatie met rekenprogramma's, routeplanners of statistische analyseprogramma's is makkelijker dan ooit, waardoor veel verborgen kennis openbaar wordt en nieuwe kennis gemaakt wordt. Denk aan het combineren van verschillende informatiebronnen (mash-ups) waardoor nieuwe mogelijkheden ontstaan.
De keerzijde is natuurlijk dat ik ook dommer wordt. Waarom nog hoofdrekenen, topografie of jaartallen leren? Of zelfs een correcte spelling en grammatica? Daar hebben we toch spellingcheckers voor?
(Laat er geen misverstand over zijn dat ik vind dat dat wel degelijk erg belangrijk is, maar dat is een ander verhaal.)

Informatisering maakt de markt is transparanter dan ooit. Ik kan feilloos de plek vinden waar een bepaald product het goedkoopste wordt aangeboden of allerlei varianten van een product met elkaar worden vergeleken. De (digitale) markt is ook bijzonder klantvriendelijk. Ik ben nog nooit een winkel binnengelopen waar ik de tweede keer meteen wordt herkend ("Goedemorgen, meneer van den Hurk, hoe bevalt product X? Weet u, dat veel mensen die dit product hebben gekocht ook product Y hebben gekocht?"). Bovendien laten veel mensen weten, wat ze van een bepaald product vinden, zodat ik gebruikerservaringen uit de eerste hand beschikbaar heb.
Maar informatisering maakt kiezen wel moeilijker, juist omdat er veel meer keuze is. Mensen worden niet per definitie gelukkiger van meer keuze. Er is immers veel meer om spijt van te hebben of over te twijfelen. En een persoonlijke benadering heeft ook zijn prijs. Dat is immers alleen maar mogelijk als de leverancier veel informatie van mij heeft. Big Brother is watching me.

Dankzij de informatisering heb ik meer vrienden, kennissen, lotgenoten, collega's, mede- en tegenstanders dan ooit tevoren. Profielen op internet maken het mogelijk om anderen te vinden of om mezelf te laten vinden. Ik heb talloze manieren om mijzelf te presenteren én te promoten. En al datgene zou wel eens onbedoeld een grote eeuwigheidswaarde kunnen hebben! Dat kan ook tegen je werken!
Bovendien kunnen ook hackers, headhunters, phishers, vandalen of geheime diensten er gebruik van maken...

Het meest fascinerende vind ik de manier waarop het gaat. De ontwikkeling wordt niet bewust een bepaalde kant opgestuurd maar vindt gewoon plaats als een resultante van het gedrag van talloze mensen: emergentie (het geheel is meer dan de som van de onderdelen). We doen het niet, het overkomt ons met zijn allen.
Zoals ik in een eerder bericht al opmerkte: Flickr is nooit bedacht om er communities mee te faciliteren maar ze ontstaan wel rond bepaalde thema's!

En steeds opnieuw sta ik verbaasd over de talloze mogelijkheden die informatisering biedt. Het kan toch niet anders dan dat ook tot in de haarvaten van het onderwijs doordringt. En toch gebeurt dat niet. Maar dat is weer een ander (deel van het) verhaal...