Online masterclass over zelfsturend leren

Vanmiddag was de eerste uitzending van een reeks masterclasses van OpenU.nl.
Deze eerste masterclas ging over het bevorderen van zelfstandig leren. In een live stream interviewde Rob Koper dr Wendy Kicken over dit onderwerp. Tegelijkertijd konden alle aangemelde deelnemers via een chatbox vragen stellen.

"Hoe organiseer je als docent onderwijs waarmee zelfstandig leren wordt bevorderd?" was de kernvraag voor deze bijeenkomst. Zelfstandig leren komt niet uit de lucht vallen. Veel onderwijs is nog vrij traditioneel docentgestuurd. Dat maakt het niet makkelijk om studenten zelfstandig te laten leren, zeker als ze van een opleiding komen waar ze het niet hebben geleerd. Veel docenten proberen de zelfsturing te bevorderen maar als het niet lukt, keren ze snel terug naar de vertrouwde docentsturing.
De oorzaak ligt niet alleen bij de student. Het is ook belangrijk dat een docent goed kijkt naar de eigen vooronderstellingen. Een student moet hulp krijgen bij die zelfstandigheid. Dat geldt voor alle onderwijstypes.

Kicken onderscheidt een aantal kenmerken van een zelfsturende student:

• De student is in staat om de eigen prestaties te beoordelen
• Hij kan de eigen prestaties analyseren
• Verder kan hij verbeterpunten formuleren
• Daarvoor kan hij een plan van aanpak maken

Hoewel Kicken dat niet noemde lijkt me, dat het niet blijft bij het plannen van verbeteracties.

Ondersteuning voor het zelfstandig leren moet enerzijds komen van een goed gestructureerde leeromgeving en anderzijds van de docent / mentor. Daarbij is het van essentieel belang dat een docent vooraf erkend dat een student hulp nodig heeft om zelfstandig te leren werken.

Een gestructureerde leeromgeving kent verschillende elementen:

1. Een student moet weten waar hij aan toe is. Zorg daarom voor een goede metadatering van de leeropdrachten. Geef informatie informatie over de te ontwikkelen vaardigheden en kennis. Welke voorkennis is nodig, aan welke eisen moet worden voldaan? Wanneer ben je klaar met de opdracht?
2. Reflectie is belangrijk maar ook moeilijk. Waarop moet een student reflecteren, op basis van  welke criteria, wanneer is iets onvoldoende, voldoende of goed?
   Geef de student stimuli om goed te kunnen reflecteren: wat kun je doen om… Met oefenen moet het reflecteren worden geïnternaliseerd!
   Reflecteren hoeft niet een-op-een maar kan ook in groepjes. Een docent kan dat groepsgesprek ondersteunen door goede reflectievragen te stellen. Het gaat er om dat een student niet blijft steken in 'Het ging wel goed'. Het gaat er om dat hij ook kijkt naar wat er kan worden verbeterd.
3. Een ontwikkelingsportfolio is een belangrijk onderdeel van die gestructureerde leeromgeving. Het is een instrument dat de ontwikkeling van de student in kaart brengt. Het biedt een handreiking om stil te staan bij het leerproces.
   Een portfolio moet een student helpen om prestatie te beoordelen, zwakkere prestaties te kunnen analyseren. Om een plan van aanpak te kunnen maken voor verbetering. 

De vraag is, hoe je nu effectief gebruik maakt van een portfolio? Studenten moeten daar mee leren om te gaan zodat reflecties verder gaan dan 'het gaat goed' of ik moet beter mijn best doen'.

Naast de leeromgeving spelen ook de docent en mentor een belangrijke rol. Zij moeten met hun interventies het verschil maken tussen een diepgaande en een globale analyse van een zwakke prestatie. tussen globale en effectieve verbeterpunten en een passend en een niet-passend plan van aanpak.Met name in een dialoog komt de reflectie goed tot stand. Daarbij horen stimulerende vragen als: Wat heb je gedaan? Hoe vond je dat het ging, is dat altijd zo? Wat doe je straks anders dan wat ik nu gezien heb? Wat doe je de volgende keer om van een 6 een 7 te maken?

Er is verschil tussen een reflectieve dialoog van een docent en een begeleidingsgesprek van een mentor. Een reflectieve dialoog kan plaatsvinden tijdens de les en is gericht op de korte termijn.
Een begeleidingsgesprek is gericht op langere termijn.

Via de chat kwamen allerlei vragen binnen, die werden beantwoord. Ik noem een paar interessante discussiepunten

• Is dit evidence based?
  Er zijn drie onderzoeken geweest, die alle drie dezelfde positieve resultaten lieten zien. Het is inmiddels duidelijk dat alleen een portfolio geen zin heeft, studenten weten niet vanzelf hoe een portfolio gebruikt moet worden.Met dialoog en gestructureerde leeromgeving gaat het wel werken.
• Waarom lukt die zelfsturing wel in het dagelijks leven maar niet op school?
  Wellicht speelt de overgang van docentgestuurd naar studentgestudeerd onderwijs een rol. Daar wordt nogal dogmatisch tegen aan gekeken.
• In welke mate zijn studenten in staat om zelfstandig te leren? Denk aan de nieuwe inzichten in de ontwikkeling van de hersenen.Met name jongens zouden pas veel later in staat zijn tot zelfstandig leren vanwege een andere ontwikkeling van de hersenen. In feite gaat dat over het plannen op de langere termijn. Voor het korte termijn plannen geldt dat veel minder. Verder is het ook een nurture-nature verhaal: in de praktijk blijkt met een goede stimulering het zelfstandig leren kan worden gestimuleerd.
• Waarom moeten studenten zo nodig zelfstandig leren? Er moet natuurlijk wel een evenwicht zijn tussen zelfstandig leren en klassikaal kennis overdragen! In elk geval is het leren effectiever.
  

Alles bij elkaar was het een aardig experiment. De techniek haperde wat. Het multitasken valt nog niet mee. Luisteren, aantekeningen maken en de chat in de gaten houden. Toch was het de moeite waard om eens mee te maken.
Wat zou er beter kunnen? In elk geval de techniek, maar dat wordt nog wel opgelost. De vorm vind ik te statisch, ondanks de chat. Waarom niet vooraf de presentatie beschikbaar gesteld en wat actiever op de discussie ingegaan? Eens zien hoe dit zich verder ontwikkeld.