Het geheugenpaleis

Dat kon natuurlijk niet uitblijven. Nadat ik al eerder aandacht besteedde aan Joshua Foer wilde ik zijn boek, het Geheugenpaleis ook wel eens lezen. Dat bleek nauwelijks een opgave. Lekker vlot geschreven en een boeiend verhaal.
Foer beschrijft hoe hij er toe komt om te gaan trainen voor het Amerikaans geheugen-kampioenschap en dat als nieuwkomer ook nog wint!
Het begint allemaal als hij op zoek gaat naar de slimste mens ter wereld. Die blijkt niet zo makkelijk te googlen als bijvoorbeeld de sterkste man ter wereld. Hij vindt wel iemand die zeer getalenteerd is in het memoriseren van allerlei zaken. Ben Pridmore was in staat om in 32 seconden de volgorde van een set speelkaarten van buiten te leren.
Foer vroeg zich af, of je een beter journalist, student of partner, kortom een beter mens kunt worden als je alles beter kunt onthouden. Hij bezoekt in 2005 de Amerikaanse geheugenkampioenschappen om dat uit te zoeken en maakt kennis met een aantal van de deelnemers. Daar ontdekt hij, dat die deelnemers geen 'savants' waren maar gewone mensen, die door middel van enkele trucs en heel veel oefenen in staat waren tot allerlei geheugenprestaties. Hij laat zich overhalen om ook te gaan trainen om het jaar daarop mee te doen met de geheugenkampioenschappen.



Het boek beschrijft wat Foer doet om zijn geheugen te trainen op een manier dat hij in een razend tempo enkele stokken kaarten kan memoriseren, gezichten kan combineren met de goede voor- en achternaam, een groot gedicht binnen een uur kan reproduceren en nog een aantal andere uitdagingen. Voor hij start met de training laat hij zijn geheugen en leervermogen uitgebreid testen.

Tijdens dat jaar gaat hij ook op zoek naar de geschiedenis van geheugentraining. Zo was Socrates een tegenstander van het schrift, omdat dat het geheugen zou aantasten. Het was zijn leerling Plato die deze uitspraak van Socrates kon vereeuwigen, omdat hij het opschreef... Hij zoekt andere voorbeelden van andere geheugenatleten en komt zo ook uit bij Tony Buzan (uitvinder van de mind map).
Hij beschrijft ook voorbeelden van mensen met een uitzonderlijk goed of juist slecht geheugen. Al die gevallen worden in zijn boek uitgebreid beschreven. Hij beschrijft S., een jonge journalist die alles onthoudt wat hij aan informatie binnenkrijgt. Niet dat hij daardoor een glansrijke carrière doormaakt. Hij kan geen hoofd- en bijzaken van elkaar onderscheiden. Hij beschrijft EP, een man die door een hersenbeschadiging geen informatie vanuit zijn werkgeheugen kan vastleggen in zijn langetermijngeheugen, voor wie elke dag een nieuwe verrassing is en voor wie de tijd in feite stilstaat. Hij gaat in op de techniek van schakers, hoe zij partijen analyseren. Hij ontdekt dat er een overeenkomst is tussen de taxichauffeurs van London en de geheugentrainers. De taxichaffeurs moeten verplicht alle straten en mogelijke routes in London van buiten leren en hun kennis presenteren tijdens een examen dat als 'the Knowledge' bekend staat. In hersenscans is te zien dat zij een groter ruimtelijke geheugen hebben. Veel geheugenatleten hebben dat ook! Dat hangt samen met hun techniek van memoriseren.

Een belangrijk aspect van een goed gebruik van het geheugen hangt samen met het feit dat het menselijk geheugen vooral ruimtelijk is ingesteld. Stel je een route voor door je eigen huis. Een willekeurig boodschappenlijstje kun je veel beter onthouden door alles te visualiseren, liefst op een buitennissige aangevuld met andere zintuigelijke aspecten als geuren en geluiden, en die objecten dan op een zekere plaats in je huis te plaatsen. Je zult zien dat je met gemak een lijst van 15 boodschappen onthoudt! De truc is, dat je verschillende gebouwen, geheugenpaleizen bouwt die je gebruikt voor het onthouden van allerlei zaken. Maar dat is nog lang niet alles. Four beschrijft ook technieken om getallen of kaarten te onthouden: het PAO-systeem. Maak voor je zelf voor de eerste honderd getallen een combinatie van een persoon (P) die een actie (A) uitvoert met een object (O). Een zescijferig getal kun je dan voorstellen door de persoon van de eerste twee cijfers, een actie, die overeenkomt met de volgende twee cijfers, laat uitvoeren met een object dat hoort bij de laatste twee cijfers. Wetenschappelijk is aangetoond dat je in het werkgeheugen ongeveer zeven dingen kunt vasthouden in het werkgeheugen. Door een getal van zes cijfers in drie tweetallen op te splitsen vergroot je kans op onthouden, een gebruikelijke techniek. Met het PAO-systeem kun je die zes cijfers met één beeld vasthouden.

Is geheugentraining (en mindmapping) ook zinvol in het onderwijs? Onderzoek laat zien dat het rendement van het leren groter is dan wanneer men geen gebruik maakt van die technieken. Foer brengt daar tegenin, dat kennis op die manier gedecontextualiseerd wordt. Vergelijk het met een kind dat niet kan rekenen maar wel het liedje '3 x 3 = 9' kan zingen.
Foer schetst dit met een mooi voorbeeld van een vakantie in Singapore. Omdat hij geen kennis heeft van de geschiedenis kan hij veel van wat hij ziet niet plaatsen in een een of andere context. Daarmee gaat een groot deel van wat hij ziet en tegenkomt weer verloren. Een goed gevuld geheugen biedt meer houvast om nieuwe dingen te leren.

Nadat hij het Amerikaans geheugenkampioenschap heeft gewonnen en een 'schamele' dertiende plaats op het wereldkampioenschap, besluit hij te stoppen.
Hij laat zich opnieuw onderzoeken waarbij duidelijk wordt, dat niet zozeer zijn geheugen als wel de vaardigheid om bepaalde zaken in zijn geheugen op te slaan, is verbeterd. Hij trekt de conclusie, dat de vaardigheid, die hij nu heeft een zegen zou zijn geweest tijdens zijn schooltijd. Nu levert het vermogen om getallen of kaarten te onthouden geen oplossing voor alledaagse problemen van het niet terug kunnen vinden van autosleutels.
Hij neemt nog steeds een notitieblok en pen mee naar een afspraak. Niet omdat hij niet in staat zou zijn om het te onthouden maar gewoon, omdat de wereld om hem heen met alle vormen van externe geheugens het hem te makkelijk maakt om het te doen.
Toch houdt hij nog een pleidooi om het geheugen in ere te houden, om te voorkomen dat het geheugen erodeert in een wereld waarin het makkelijk wordt gemaakt om te vergeten. Je bent immers het product van je herinneringen...