Freakonomics

Laatst werd ik geattendeerd op het boek 'Freakonomics' van Steven Levitt en Stephen Dubner. Vragen die normaal niet door een econoom worden gesteld worden tegen een statisch licht gehouden waardoor ogenschijnlijke waarheden onderuit gehaald worden.
Bekijk de recensie, of beter nog, lees het boek als je geïnteresseerd bent in het waarom van een hele hoop dingen.

Wat mij aan het denken heeft gezet, zit eigenlijk een laagje dieper. Het boek analyseert het waarom achter bepaalde verschijnselen. Als veel ouders hun kind steevast te laat ophalen van het dagverblijf, dan zou je verwachten dat dat gedrag afneemt als daar een boete op gezet wordt. In de praktijk blijkt een dergelijke maatregel averechts te werken: meer ouders halen hun kind te laat op, sterker nog, kinderen worden nog later opgehaald. Hoe kan dat? Blijkbaar zit er achter een dergelijke maatregel een bepaalde logica, een aanname, die in de praktijk niet blijkt te kloppen. Als ouders moeten betalen, blijkt dat ze daarmee hun schuldgevoel kunnen afkopen. Voor een beetje extra geld voelen ze zich gelegitimeerd om hun kind later op te halen.
Toen Els Borst als minister van Volksgezondheid geld beschikbaar stelde om wachtlijsten in de zorg weg te werken, ontstonden er juist wachtlijsten op de plekken waar ze voorheen niet bestonden. Instellingen werden er immers voor beloond met extra geld!

Een mooie anekdote van toen mijn kinders wel jonger maar niet minder slim waren. Het irriteerde me al langer dat ze steeds de meest verse bananen opaten en de wat oudere lieten liggen, die vervolgens zo onappetijtelijk werden dat ze weggegooid moesten worden. Dus kondigt pa een maatregel af: "Je mag alleen een nieuwe banaan pakken als de oude op zijn". Met als gevolg dat ik een week later anderhalve kilo bananen in de compostbak kon gooien. Ze namen gewoon een sinaasappel...
Zoals ik onlangs al zei: een roltrap is uitgevonden om de doorstroming te bevorderen. Niemand had indertijd gedacht, dat mensen stil zouden staan op dat ding.

Als we dus met zijn allen dingen bedenken om mensen een ander gedrag te laten vertonen moeten we er bijzonder op beducht zijn dat de dingen die we bedenken, averechts kunnen gaan werken. Dat geldt voor computers in het onderwijs ('want dat vinden ze toch leuk?'), voor meer geld voor docenten ('dan komen er meer mensen in het onderwijs werken') en ook voor nieuwe onderwijsvormen ('dan leren ze beter'). Allemaal aannames, die de moeite waard zijn wat beter te analyseren voordat we er met zijn allen in gaan geloven, alleen maar omdat ze logisch lijken.